U okviru međunarodnog projekta “Strategy for Sustainable Management of Mediterranean Forests (StrategyMedFor)“, profesori Šumarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, Mersudin Avdibegović i Ahmet Lojo su boravili u Ohridu početkom oktobra 2025. godine. Sticajem okolnosti su imali priliku da upoznaju gospodina Vladimira Bojadžija, nekadašnjeg studenta prve generacije Šumarskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Ovo je kratka priča o ovom izuzetnom čovjeku i šumarskom stručnjaku.
Vladimir Bojadži je rođen u Ohridu davne 1930. godine. Rano je ostao bez oca i odrastao je sa majkom i sestrom. Igra sudbine je htjela da na školskoj akciji pošumljavanja 1940. godine, učitelj objasni djeci da sadnicu koju posade treba njegovati cijeli život jer će od nje jednoga dana postati “njihovo drvo“. Ta poruka je opredjelila životni i profesionalni put desetogodišnjeg dječaka, u čijoj glavi se rodila vizionarska ideja da tada skoro “golu“ planinu Galičicu (Slika 1.) jednom vidi pošumljenu i da za svoj životni poziv izabere šumarstvo.
Slika 1. Ohrid i planina Galičica 1913 godine
Vladimir je tokom II svjetskog rata u okupiranom Ohridu pohađao školu na bugarskom jeziku. Poslije rata su vlasti socijalističke Jugoslavije od porodice Bojadži oduzele dio dvorišta kuće na obali jezera u kojoj porodica i danas živi, i tu napravile zgradu današnje Lučke kapetanije. Slijedeći svoje dječačke snove, Vladimir 1948. godine aplicira i dobija saveznu stipendiju socijalističke Jugoslavije za studij šumarstva u Sarajevu, u iznosu od tadašnjih 2.200 dinara mjesečno. Dolaskom u Sarajevo, upisao se na tadašnju Visoku poljoprivrednu školu za planinsko gazdovanje, koja je 23.12.1948. godine prerasla u Poljoprivredno-šumarski fakultet Univerziteta u Sarajevu, sa dva odsjeka (Poljoprivreda i Šumarstvo). Na taj način, Vladimir postaje student prve generacije ove visokoškolske ustanove.
Tokom prve godine studija, na kojoj su studenti oba odsjeka zajedno slušali opšte i zajedničke predmete, sve je išlo manje-više svojim tokom. Međutim, tek u drugoj godini studija je Vladimir shvatio da je on zapravo upisan (vjerovatno nekom administrativnom greškom) na poljoprivredni a ne na šumarski odsjek, što je bilo njegovo prvobitno opredjeljenje. Do tog saznanja je došao na prvim praktičnim vježbama iz predmeta Anatomija životinja, kada je u kabinetu vježbi vidio tijelo mrtve krave. Po njegovom sjećanju, odmah je otišao do rukovodstva Fakulteta i zahvaljujući podršci profesora Salke Đikića, odobreno mu je da nastavi studij šumarstva a ne poljoprivrede. Ulažući dodatni napor da usvoji propuštenu materiju, Vladimir se marljivo posvećuje studiju šumarstva i iz tog perioda se posebno sjeća časova terenske nastave kod profesora Pavla Fukareka i Vitomira Stefanovića. Već tada se počinje posebno interesovati za botaniku, dendrologiju i fitocenologiju.
U poslijeratnom Sarajevu su uslovi za život i studiranje bili skromni. Vladimir se sjeća da je tokom studija promijenio četiri lokacije stanovanja. Prvo u Starom gradu (u nekoj ulici iza Katedrale), u prostoru koji je neposredno iza rata služio kao kolektivni studentski smještaj, a zatim u nekim trošnim radničkim barakama na Alipašinom Mostu, koji je u to vrijeme bio periferija Sarajeva, komunikacijski slabo povezana sa gradom. U tim neuslovnim barakama se Vladimir razbolio, pa je prešao da stanuje u neku sobu u zgradi Fakulteta (današnja Zagrebačka ulica), koji je bio smješen u nacionalizovanom objektu u naselju Grbavica. Njegovo posljednje mjesto stanovanja u Sarajevu je bilo u novoizgrađenim studentskim paviljonima na Vracama, o čemu će biti još govora u ovoj priči. Na svim lokacijama gdje je Vladimir živio nije bilo adekvatnih higijenskih uslova tj. tople vode. Po njegovom sjećanju je studentska menza bila kod tadašnje Više pedagoške škole, a studenti su se kupali negdje u Starom gradu (u blizini Katedrale). Stalno se krećući od kupatila do mjesta gdje je stanovao, Vladimir se ozbiljno razbolio i dobio upalu plućne maramice. Na ljekarskom pregledu mu je preporučeno da “jede više mesa“ kako bi ojačao imunitet, ali je studentska hrana bila vrlo oskudna i jednolična (uglavnom tikva, kupus i krompir), što je dodatno pogoršalo njegovo već narušeno zdravstveno stanje. Kap vode koja je “prelila čašu“ njegovog nezadovoljstva uslovima života u Sarajevu je bio smještaj u tek izgrađenim studentskim paviljonima na Vracama. U svježe omalterisane sobe su studenti useljeni isti dan kada su završeni građevinski radovi. Tokom prve noći je Vladimir osjetio neku čudnu težinu na ćebetu kojim je bio pokriven, a tek ujutro je vidio da je ćebe otežalo od vlage tj. kondenzacije vode koja je kapala sa tek omalterisanog stropa. Učinilo mu se da se u takvim uslovima više ne može izdržati, da će mu se zdravlje još više pogoršati i napustio je Sarajevo zauvjek. Vratio se u Makedoniju i nastavio studij na Univerzitetu u Skoplju gdje uspješno okončava studij šumarstva.
Vrijeme je učinilo da Vladimir zaboravi imena većine svojih kolega iz prve generacije studenata Šumarskog fakulteta u Sarajevu. U njegovom sjećanju su ostala imena trojice studenata: Levi Mento iz Bihaća, Čurić Radoslav (za kojeg se sjeća da je bio krupan Hercegovac koji je uvijek pušio duhan) i Brđanović Josip iz Vareša, koji mu je pomogao da položi predmet Politička ekonomija. Sjeća se i da ga je jedan od kolega koji je živio u Sarajevu, jednom poveo svojoj kući gdje su se dobro najeli trešanja. Vladimir takođe tvrdi da je neko od njegovih kolega sa studija, mnogo godina kasnije radio na izradi jednoulaznih tablica za šume Herecegovine, ali se nije mogao sjetiti imena.
Po završetku studija se Vladimir kao mlad inžinjer šumarstva vraća u rodni Ohrid i kratko radi u nekoj okružnoj administrativnoj instituciji. 1958. godine se planina Galičica proglašava nacionalnim parkom a Vladimir postaje prvi direktor Uprave Nacionalnog parka Galičica. Sedam puta uzastopno obavlja funkciju direktora ovog zaštićenog područja i na toj funkciji ostaje sve do penzionisanja 1994. godine. Tokom tih 36 godina, Vladimir sarađuje sa mnogim profesorima Šumarskog fakulteta u Skoplju (posebno sa profesorom Hans Emom sa kojim postaje i prijatelj), najviše u sferi istraživanja flore planine Galičice. U saradnji sa svojim profesorima, Vladimir utvrđuje prisustvo velikog broja vrsta drveća, grmlja i prizemne flore, dajući značajan doprinos razumijevanju biodiverziteta planine Galičice i kompletne Makedonije. Predano radeći na ostvarenju svog dječačkog sna, Vladimir neumorno provodi aktivnosti na pošumljavanju planine Galičice, stalno mijenjajući njeno lice nabolje (Slika 2.)
Slika 2. Ohrid i planina Galičica 2025 godine
Tokom svog radnog vijeka, Vladimir je radio na prevođenju izdanačkih šuma hrasta kitnjaka u viši uzgojni oblik, tako da one danas izgledaju kao visoke šume generativnog porijekla, locira prirodne sastojine divljeg kestena (što je značajan podatak imajući u vidu geografsko rasprostranjenje i areal ove vrste), te u najnepristrupačnijim dijelovima planine Galičice otkriva staništa mnogobrojnih rijetkih i endemskih vrsta drveća, grmlja i prizemne flore. Pored toga, on udara i temelje planinarskim aktivnostima u lokalnoj zajednici, animirajući svoje sugrađane i prijatelje za ovu vrstu rekreacije u prirodi. U tome mu snažnu podršku daje i supruga Mladenka, tako da Vladimir postaje utemeljivač planinarskog društva u Ohridu.
Interesantno je da su se putevi nekadašnjeg studenta Šumarskog fakulteta i jednog od njegovih omiljenih profesora iz Sarajeva ponovo ukrstili. Profesor Pavle Fukarek je 1959. godine sa svojom suprugom bio u privatnoj posjeti Ohridu i u gradu se raspitivao za svog bivšeg studenta kojem je bio zaboravio ime. Neko od mještana ga je uputio u kuću u kojoj je živio inžinjer Bojadži i tako su se profesor i bivši student ponovo sreli. Cijeli naredni dan su zajedno proveli na izletu u Nacionalnom parku Galičica. Po povratku u Sarajevo, profesor Fukarek je u znak zahvalnosti spremio i poštom poslao u Ohrid sve dotadašnje brojeve časopisa Radovi Šumarskog Fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Vladimir se sjeća da su mu ti časopisi dosta pomogli kao stručna literatura u cilju unaprijeđenja stanja šuma na području planine Galičice. Uprava Nacionalnog parka Galičica je od tada redovno dobijala sva izdanja ovog časopisa i isti se nalaze u biblioteci ove javne ustanove. Vladimir se sa profesorom Fukarekom sreo još jednom, na Tari 1963. godine, na sastanku tadašnjih Republičkih Zavoda za zaštitu prirode i nacionalnih parkova Jugoslavije. Šumarsku tradiciju porodice Bojadži je nastavio sin Andon, koji je diplomirao na Šumarskom fakultetu u Skoplju 1989. godine i po uzoru na oca cijeli radni vijek proveo u Nacionalnom parku Galičica. U šali kaže da nije imao drugi izbor. U dva navrata je obavljao funkciju direktora. Andon je priznati ekspert za upravljanje zaštićenim područjima ali i veoma duhovit i inteligentan čovjek. U razgovoru sa njim, sagovornik ima osjećaj da on zna odgovor na sva pitanja prije nego mu se i postave, i to ne samo iz domena struke, već iz svih životnih aspekata.
Slika 3. Vladimir Bojadži, Mersudin Avdibegović, Andon Bojadži i Ahmet Lojo (slijeva nadesno) u porodičnoj kući Bojadžijevih u Ohridu, 2025.
Vladimir se odlaskom u penziju počeo baviti drvorezbarstvom kao hobijem i sav unikatan namještaj u porodičnoj kući na obali Ohridskog jezera je napravio svojim rukama. Cijeli život je uživao u čitanju, a pošto u zadnje vrijeme ne vidi kao prije, polako prelazi na “audio“ knjige. Ovaj Elzéard Bouffier planine Galičice i student prve generacije Šumarskog fakulteta u Sarajevu, nam svojom nepokolebljivom ljudskom vedrinom i bistrinom uma u 95-oj godini, šalje univerzalnu poruku o smislu života, podsjećajući nas na ultimativnu važnost zaštite prirode i svu ljepotu šumarske profesije.
Mersudin Avdibegović i Ahmet Lojo